Een maag als een kiwi


In het Slotervaartziekenhuis wordt jaarlijks bij 900 mensen met overgewicht een gastric bypass-operatie uitgevoerd. Daarmee verliezen ze zo’n 25 procent van hun gewicht, maar groenten eten wordt lastig.

Donderdagochtend, tien over half twaalf. In operatiekamer 2 in het Slotervaartziekenhuis begint chirurg Maurits de Brauw aan zijn eerste gastric bypass van die dag. De patiënt is een 33-jarige vrouw. Ze is 1,70 meter en weegt 125 kilo. Even voor de operatie staat De Brauw nog aan het bed van zijn patiënt. Ze vertelt: “Zeven jaar geleden heb ik een maagband gekregen en ging ik naar 100 kilo. Daarna ben ik toch weer aangekomen.”

“Hoe kan dat dan?” De Brauw speelt de strenge schoolmeester. Hij weet heus wel hoe dat kan, hij heeft het eerder zelf uitgelegd: “Een maagband werkt maar bij twintig procent van de gevallen. Mensen eten geen groente meer, omdat dat vaak blijft steken. Vloeibare calorieën gaan juist prima: ijs, chocola, yoghurt.”
Om blijvend gewicht te verliezen krijgt deze vrouw een gastric bypass (gbp): een operatie waarbij de maag verkleind wordt tot de grootte van een kiwi. De route die het voedsel aflegt, wordt omgelegd. De twaalfvingerige darm en het eerste deel van de dunne darm worden overgeslagen, waardoor het eten veel sneller verteerd wordt. Het resultaat: in het eerste jaar na de operatie raakt de patiënt 33 procent van zijn gewicht kwijt. “Daarna komt de patiënt weer wat aan, maar gemiddeld raken ze uiteindelijk 25 procent van hun gewicht kwijt,” zegt De Brauw. Dat betekent dat de vrouw van 33 uiteindelijk 31 kilo lichter door het leven zal gaan. Diabetes verdwijnt vaak al een dag na de operatie (zie kader).

‘Veel mensen hebben psychische klachten,zoals stemmingswisselingen’
Op de OK klinkt Lady Gaga uit de speakers (do what you want, what you want with my body). De patiënt is onder narcose, de instrumenten liggen klaar, de beeldschermen staan aan. De gbp is namelijk een kijkoperatie: de buik hoeft niet helemaal open, omdat de chirurg via ingebrachte camera’s kan zien wat hij doet. De Brauw wordt bijgestaan door een chirurg in opleiding en een co-assistent. “Gemiddeld is de patiënt twee uur op de OK, de operatie zelf duurt één tot anderhalf uur,” vertelt hij vanachter zijn mondkapje. “Nu ietsje langer, want ik moet eerst die maagband verwijderen.” Negentig minuten lijkt vrij kort voor zo’n levensveranderende operatie. “Het is echt routine hè,” verklaart de OK-assistent in opleiding.

Na een klein half uur knikt De Brauw naar één van de schermen. “Kijk, dit is het.” Op het scherm is de nieuwe ‘kiwimaag’ te zien.

Stemmingswisselingen
In december 2007 begon het Slotervaartziekenhuis met de gastric bypass. Er werden dat jaar twee patiënten geopereerd. Inmiddels voert het ziekenhuis 900 van dit soort operaties per jaar uit. De wachtlijsten zijn lang op de bariatrie, zoals de gespecialiseerde afdeling heet. Tussen het eerste bezoek aan de poli en de uiteindelijke operatie kunnen wel acht maanden zitten. Niet iedereen wordt zomaar geopereerd. Ten eerste moeten patiënten een BMI van 35 of hoger hebben én aandoeningen als diabetes, slaapapneu of hartproblemen. (BMI, body mass index, bereken je door het gewicht te delen door het kwadraat van de lengte.) Een gezond BMI ligt tussen de 19 en 25. Mensen met een BMI van 40 of hoger komen sowieso in aanmerking, bijkomende aandoeningen of niet.
Een te hoog BMI is niet genoeg. Na de eerste intake met de chirurg volgen gesprekken met de diëtist, psycholoog en internist. Twee maal per week is er een MDO (multidisciplinair overleg) en bespreken de vier specialisaties of een patiënt op dit moment voor een gbp in aanmerking komt. “Per week bespreken we er tussen de 30 en 35. Het overgrote deel wordt geopereerd,” zegt Chris Hinnen, hoofdpsycholoog van de bariatrische afdeling. Vanuit zijn vak kijkt hij niet naar wát mensen eten, maar naar wáárom ze eten. “Als je morbide obesitas hebt, is er altijd sprake van bepaalde gedragsproblematiek. Er is iets goed uit de hand gelopen.”

Hinnen zit achter zijn bureau, in de kamer waar hij ook patiënten ontvangt. De stoelen zijn opvallend breed en van stevig materiaal. “Ja, speciaal voor de doelgroep.” Die doelgroep is nogal divers qua leeftijd, opleidingsniveau en culturele achtergrond. “Het is ook een complexe groep. Veel mensen hebben psychische klachten, zoals stemmingswisselingen. Het blijft de vraag of de klachten voortkomen uit het overgewicht of andersom.”
Omdat het om een complexe groep gaat, worden alle patiënten door een ervaren psycholoog gezien. “Daarnaast zien we mensen op indicatie, dus als er problemen ontstaan. Laatst sprak ik een mevrouw die in het verleden slachtoffer was van huiselijk geweld. Om zich beter te voelen at ze veel vet en suiker. Na de operatie kon dat niet meer en kwam er veel verdriet naar boven.” Volgens Hinnen is dit een gezonde ontwikkeling. “Die emoties moeten uiteindelijk toch verwerkt worden.” Mocht het nodig zijn, dan kunnen patiënten hierbij geholpen worden in het Slotervaart of worden doorverwezen naar de GGZ.

Volgens Hinnen is de gastric bypass een soort kickstart om overtollig gewicht kwijt te raken. “Daarna komt alles veel op de eigen schouders neer.”
Natasja Dorfler-Van Druten (41) weet er alles van. In oktober 2009 kreeg de Amsterdamse een maagverkleining. Ze woog op dat moment 183 kilo en had diabetes. Hoewel ze afviel tot 112 kilo, bleef ze obees en was de kans aanwezig dat ze weer suikerziekte zou krijgen. Daarom koos ze voor een distale gastric bypass. In mei 2011 is nog eens twee meter van haar dunne darm uitgeschakeld. “Ik ben misschien wel de eerste in Nederland bij wie deze operatie is uitgevoerd.” Tegenwoordig weegt ze 82 kilo. Eindelijk een gezond gewicht.
“Mensen denken vaak dat dit de makkelijkste weg is. Zo van: ik laat mijn maag verkleinen, dan hoef ik nooit meer te lijnen. Maar ‘lijnen’ betekent voor zware mensen iets anders. Gezond eten is voor ons lijnen. Snap je?” Namens het Slotervaartziekenhuis spreekt ze regelmatig op voorlichtingsdagen om over haar ervaringen te vertellen.

“Sommige mensen zeggen: ik weet niet waar ik zo dik van ben geworden. Mij is dat vaak wel duidelijk,” zegt diëtiste Jacqueline den Otter. “Ze denken bijvoorbeeld obees: de portiegrootte wordt verkeerd ingeschat. Een toetje is voor hen geen schaaltje yoghurt, maar een hele pudding. En een koekje is niet een biscuitje, maar een gevulde koek.” Wie geen zin heeft om zijn eetpatroon te veranderen, zal weinig baat hebben van de operatie. Den Otter en haar collega’s bereiden patiënten voor op wat komen gaat. Namelijk: tot twee weken na de operatie mogen ze slechts vloeibaar en gemalen voedsel nuttigen. Daarna bouwen ze op naar voeding die past bij een kleine maag. “Ze moeten kleine porties eten, zes keer per dag. Drinken mag pas twintig minuten na het eten. Er is geen ruimte voor snacks, want wat ze eten moet wel volwaardige voeding zijn.” Te veel, te snel, te vet of te zoet eten leidt tot dumping: “Een acuut griepgevoel, heel naar. Daardoor leren ze snel genoeg wat wel en niet kan.” Om voldoende vitamines binnen te krijgen, moeten patiënten de rest van hun leven multivitaminen slikken. “Gewoon van de drogist, hoor.” De internist checkt na een half jaar of alle waarden goed zijn. Daarna gebeurt dit eens per jaar.

Totaal kansloos
Nathan Snieder (41) is vier weken geleden geopereerd. Hij wilde voorkomen dat hij fysieke klachten kreeg. Het leven met een kleine maag is wennen. At Snieder vroeger behoorlijk veel, tegenwoordig moet hij het doen met kleine hapjes. “Dit is echt niet de weg van de minste weerstand, je moet er veel voor laten. Uit eten gaan en jezelf lekker laten gaan, dat kan niet meer.” Toch is hij blij met zijn keus. “Nu wij een zoon hebben, moet ik er niet aan denken dat ik wat aan mijn hart krijg.” Zijn gezondheid was de enige reden voor de gastric bypass. Echt ‘dik’ oogt hij dan ook niet, hoewel hij op zijn zwaarst toch 140 kilo woog. Snieder is wat we noemen ‘een grote vent’. Over een tijdje iets minder groot, dat wel. Zijn gewicht voor de operatie was 134 kilo en nu weegt hij 121,8 kilo. “De prognose is dat ik over een jaar 85 weeg en uiteindelijk blijf hangen op 95. Daar teken ik voor.”

Hetzelfde geldt voor Anne-Marie van Herwijnen (48). Ze woog 130 kilo en is op 8 juli geopereerd door De Brauw. “Ik zat met smart te wachten op de operatie. Hopelijk val ik 50 kilo af, al vind ik alles onder de 100 een prima eindgewicht.” In maart kreeg ze groen licht van het Slotervaartziekenhuis. “Als ik geen lichamelijke klachten zou hebben, zou ik me niet laten opereren. Het is voor mij puur medisch, niet cosmetisch.” Van Herwijnen heeft suikerziekte, een hoge bloeddruk en een knie die eigenlijk toe is aan vervanging. “Mijn orthopeed wil op termijn opereren, maar dan moet ik eerst gewicht kwijtraken.” Met lijnen lukt dat niet meer. “In 2008 ben ik nog in de buurt van de 100 gekomen, maar zodra ik één boterham te veel eet, kom ik al aan.” Van Herwijnen denkt dat het voor iemand met haar gewicht onmogelijk is om af te vallen op eigen kracht. De Brauw beaamt dat idee: “Mensen die te zwaar zijn geweest, slaan alles op wat binnenkomt. Het lichaam wil altijd terug naar het hoogste gewicht. Je bent totaal kansloos door je hormonen. Alles wat je tijdelijk doet, zoals diëten, werkt niet.” De operatie van de 33-jarige vrouw is klaar. De co-assistent en de chirurg in opleiding hechten de vijf gaatjes in de buik, terwijl De Brauw de telefoon van de muur neemt. “Ja, goedemiddag, Maurits de Brauw, chirurg van het Slotervaartziekenhuis. Ik heb net uw dochter geopereerd. Het is allemaal goed gegaan hoor.” Wanneer hij heeft opgehangen, verklapt hij de gouden tip tegen ernstig overgewicht. “Gewoon niet dik worden.”

‘Ik at voor het eerst rond een uur of drie’s middags. En dan meteen ook heel veel’ – beeld Mark van der Zouw

Nathan Snieder
41, 1,85 m, ging in 4 weken van 134 naar 121 kilo.
“Tot mijn 25ste was ik heel slank, ik had broekmaat 29. Helaas moest ik geopereerd worden aan mijn schouder en zat ik een jaar thuis. Ik kon niks. Toen is het begonnen. Ik heb mijn eigen bedrijf, we leveren en plaatsen beveiligingsmateriaal op Schiphol. Omdat ik al om 5 uur ‘s ochtends op moest, had ik geen zin in ontbijten. Ik at voor het eerst rond een uur of drie ‘s middags. En dan meteen ook heel veel. Dat kan nu niet meer. Ik moet het mezelf echt aanleren om de twee, drie uur te eten. Nu heb ik altijd een sultana bij me of zo. Vroeger zei ik altijd ‘ik hoef niet oud te worden, een jaar of 60’. Dus dat ik met mijn gewicht meer kans heb op hartkwalen, interesseerde me niet. Totdat ik vier jaar geleden een zoon kreeg. Voor hem, mijn vrouw en mijzelf is het toch wel leuk als ik nog langer meega.”

Anne-Marie van Herwijnen: ‘Ik zag de weegschaal wel gaan, maar kon niet stoppen’ – beeld Mark van der Zouw

Anne-Marie van Herwijnen
48, 1,68 m, 130 kilo, is op 8 juli geopereerd en was binnen een week 4 kilo kwijt.
“Ik was altijd één van de volleren. Als tiener woog ik 70 kilo, maar ik wilde 60 wegen. Toen ben ik begonnen met lijnen. Van het brooddieet tot dokter Atkins en WeightWatchers, ik heb alles wel geprobeerd. Na de geboorte van mijn zoon, twintig jaar geleden, kwam ik in een jaar 30 kilo aan. Ik had vreetbuien, was echt een emotionele eter. Ik zag de weegschaal wel gaan, maar kon niet stoppen. Nu is dat allang niet meer zo, maar ik krijg het er niet meer af. De gastric bypass zie ik als ondersteunend hulpmiddel. Het is zeker geen quick fix. Ik moet het er de rest van mijn leven mee doen.”

‘Het was zelfs een opgave om van de bank naar de keuken te lopen’
©Mark van der Zouw

Natasja Dorfler-Van Druten
41, 1,76 m, ging in vijf jaar van 183 naar 82 kilo.
“Ik was geen emotie-eter, maar een volume-eter. Altijd te veel. Ik heb als receptioniste een zittend beroep en ging met de auto naar mijn werk. Verder deed ik niks aan beweging. Op een gegeven moment was het zelfs een opgave om van de bank naar de keuken te lopen. Als ik naar de supermarkt ging, moest ik om de twee minuten pauzeren. Ook als ik mijn zoon naar school bracht, hier vijf minuten vandaan. Alles deed pijn. Vanaf mijn twaalfde was ik al bezig met diëten. Even ging het goed, daarna kwam ik nog meer aan. Dankzij de operaties kon ik mijn levensstijl blijvend veranderen. Het enige waar ik spijt van heb, is dat ik dit niet tien jaar eerder gedaan heb.”

98 PROCENT DURFT NIET
In april 2013 kreeg het Slotervaartziekenhuis de status van Centre of Excellence toegekend door de European Accreditation Council for Bariatric Surgery. Daarmee is het het tweede topzorgcentrum van Nederland wat betreft bariatrische chirurgie. Het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven staat op nummer één.

In 2004 werden in Nederland 500 gastric bypass-operaties uitgevoerd. Nu zijn dat er 9000 per jaar.

Het Slotervaartziekenhuis begon in 2007 met gbp-operaties en voert er inmiddels 900 per jaar uit.

Het bariatische team telt 28 specialisten. Van de patiënten heeft een kwart suikerziekte. Na de operatie heeft 80 procent geen suikerziekte meer.
Slechts 2 procent van de mensen die in aanmerking komt voor gbp, kiest hiervoor. De overige 98 procent wil of durft niet.
80 procent van de patiënten is vrouw.
Voor ze besluiten tot een maagverkleining hebben mensen gemiddeld negen diëten geprobeerd.

Dit artikel verscheen 14 juni 2014 in Het Parool.