Vaderdag is een goed moment om de balans op te maken, want de Nederlandse papa komt er niet zo best van af. Hij is de welwillende oen dan wel de man die geen zin heeft in zorgen. Worstelen vaders echt zo met hun rol, of ligt het ergens anders aan?

Onlangs las ik in deze krant de volgende kop: ‘Opvoedruzies door corona: wat als vader zich ineens veel meer met de opvoeding bemoeit?’ Inderdaad, wat als?! Voor je het weet hangt de spaghetti aan de muur en liggen de kinderen veel te laat in bed. Met ongepoetste tanden en al. Het is niet voor het eerst dat de vader (indirect) wordt weggezet als klungel. Films, series, reclames en zelfs artikelen in kwaliteitskranten: de vader is in wezen een onbeholpen bijfiguur.

Ik, als moeder, ben die typering meer dan zat. Ze diskwalificeren niet alleen de vader als volwaardig ouder, ze maken van de moeder een halve heilige die het allemaal meteen weet, kan en aanvoelt vanaf de bevruchting.
Toen ik een kind kreeg, had ik nog nooit een luier verschoond. Weken heb ik geklungeld, met alles. Mijn vriend was veel sneller, veel handiger. “Kijk, je kunt het beter zo doen.” Een zin die me zowel tot waanzin dreef als dankbaar maakte. Iemand die het snapte, fijn.

‘Nederland is een feminien land. Hier heerst een vrouwen- en moedercultuur’

Mijn eigen vader én vaders van vriendinnen in Almere Muziekwijk, waar ik opgroeide, zag ik ook met stofzuigers, broodpakketten en kinderen in de weer. Ze brachten ons naar verjaardagsfeestjes, sportlessen en de bioscoop. Kijkend naar de jonge vaders die ik nu ken, zie ik ook weinig verrassends: ze doen de was, spelen met hun kind, zorgen, zijn er. Maar dáár gaat het nooit over. Liever wordt vastgehouden aan het bekende stereotype.

Zo ook in de uitzending van de talkshow ‘M’ op 18 mei. Presentator Margriet van der Linden sprak met drie vaders over het vaderschap, naar aanleiding van de tv-serie ‘Dertigers’. Er volgde een montage om de kijkers eraan te herinneren hoe ‘vaderschap’ eruitziet: BN-vaders vertelden over ‘gejank’, ‘herrie’ en ‘slaapgebrek’, in beeld lieten onbekende vaders hun kind (bijna) van bank, bed of schommel lazeren. Zó kennen we hem weer.

‘Alles is Liefde’ (2007), ‘Alles is Familie’ (2012), ‘Soof’ (2013), ‘Huisvrouwen bestaan niet’ (2017), ‘Papadag’ (2018), ‘Oogappels’ (2019) en nu dus ‘Dertigers’: stuk voor stuk bevatten deze films en series vaders die het praktisch en/of emotioneel niet kunnen bolwerken. Pure fictie? Niet helemaal. Volgens de Emancipatiemonitor 2018 van het Sociaal en Cultureel Planbureau wil de meerderheid van de stellen de opvoeding fiftyfifty verdelen, maar in de praktijk lukt dit slechts bij 1 op 10. Ik vind het een opmerkelijk cijfer, aangezien het niet strookt met mijn eigen ervaringen en zo uitzonderlijk is mijn omgeving niet – in geen enkel opzicht.

“Nederland wordt ook wel een moederland genoemd”, zegt Louis Tavecchio, emeritus-hoogleraar pedagogiek aan de Universiteit van Amsterdam en gespecialiseerd in vaderschap. “Sociaal-psycholoog Geert Hofstede noemde ons veertig jaar geleden al een feminien land; hier heerst volgens hem een vrouwen- en moedercultuur. In het gezin is de vrouw lang de belangrijkste opvoeder geweest, en nog steeds wel.” Uit onderzoek blijkt dat bij veel Nederlandse vrouwen hun identiteit als moeder een belangrijk aspect is van hun identiteit als vrouw, zegt Tavecchio. Voor mannen geldt dit veel minder.

‘Geen wonder toch dat mannen het soms prima vinden om na hun werk in de file te staan’

Volgens Tavecchio speelt ‘gatekeeping’ een belangrijke rol in de verdeling van taken. “De moeder is in feite de poortwachter, die de rol en inbreng van de vader in belangrijke mate bepaalt. In hoeverre zet zij de deur open? En geeft de vrouw haar man de gelegenheid dingen op zijn eigen manier te doen of niet? De norm is de manier waarop de vrouw het doet, zo is het ook vaak nog met opvoeden.”

Geen wonder toch dat mannen het soms prima vinden om na hun werk in de file te staan, zegt ontwikkelingspsycholoog Steven Pont. “Komen ze thuis, zegt hun partner: ‘Ah, je bent er eindelijk, doe even dit of dat.’ Mannen kunnen zich dan heel snel iemand van het personeel voelen.” Voor zijn column in Het Parool hield Pont eens bij hoe de vader wordt neergezet in reclames. “De man heeft een onderdanige positie op het gebied van huishouding en opvoeding. Het is een beetje de kind-man. Moet hij de was doen, probeert hij een onderbroek over zijn hoofd te trekken.” Volgens Pont zie je dit type vaker in reclames: het oudste kind van de moeder is eigenlijk haar man. “Denk bijvoorbeeld aan acteur Frank Lammers in de supermarktreclame; hij is de goedmoedige sul, die onder het juk van zijn vrouw probeert uit te komen.”

‘Vraag maar aan je moeder’

Is dat dan ergens toch op werkelijkheid gebaseerd? Pont: “Je kunt als partners gelijkwaardig zijn, maar op het moment dat er een kind wordt geboren gaat de symmetrie een beetje uit de relatie”, zegt Pont. “Vrouwen nemen een kleine voorsprong in de verzorging, zeker als ze borstvoeding geven. Zo worden zij langzaam de kind-expert. Er is niet veel voor nodig om vaders na een paar jaar te laten zeggen: vraag maar aan je moeder.”

Louis Tavecchio vindt het veelzeggend dat tot vorig jaar het betaald geboorteverlof voor vaders slechts twee dagen was. “De vader wordt nog altijd als minder belangrijk gezien in de opvoeding dan de moeder, onterecht. Zijn positie is sterk verbeterd, maar de ballast uit het verleden raak je niet zomaar kwijt.” Per 1 juli kunnen partners tot vijf weken aanvullend geboorteverlof opnemen, tegen 70 procent van hun salaris. De emeritus-hoogleraar pedagogiek wordt er niet direct enthousiast van. “De tweedeling in de samenleving wordt zo nog sterker. Heel erg jammer”, zegt hij. “En heel erg Nederlands: hoe kunnen we het verlof zo minimaal mogelijk invullen? We behoorden niet voor niets tot de paar EU-landen die de uitbreiding tot het laatste moment probeerden tegen te houden.”

Blijkt de hedendaagse vader vooral te worstelen met een dominante vrouw, ai.

Vaders zouden meer voor zichzelf moeten opkomen. “Veel mannen laten zich nog de maat nemen door hun vrouw”, zegt Tavecchio. “Ze zijn beducht voor het oordeel van de ‘deskundige in het gezin’.” Tegelijkertijd moeten vrouwen de poort opengooien. “Het ziet er misschien even onhandig uit, maar laat het maar gebeuren”, zegt Pont. “You can’t eat your cake and have it too.”
Blijkt de hedendaagse vader vooral te worstelen met een dominante vrouw. Ai. Rijst natuurlijk de vraag; hoe zit dat bij ons? Ik heb niet het idee dat ik de ‘deskundige’ ben in huis. We zijn allebei nogal sterk overtuigd van ons eigen gelijk. Ik hoef mijn vriend niet te vertellen dat de vaatwasser uitgeruimd moet worden. Hij is niet blind, ik niet de manager van het huishouden. Heb ik even geen zin in wéér een poepluier dan doet hij ‘m, en andersom. We hebben samen een gezin. Punt. Dit zie ik ook bij de stellen om me heen. De vaders nemen verantwoordelijkheid, zijn er gewoon.

Blij dat dit nu gedrukt staat. Gaat het dáár eindelijk eens over.

De illustratie Johan van Zanten

Dit artikel verscheen 20 juni 2020 in Trouw.